UKŁAD ODPORNOŚCIOWY

W sektorze produkcji zwierząt poważnym problemem staje się immunosupresja, która prowadzi do znaczących strat ekonomicznych. Gwarancję wytworzenia podstawowej odporności uzyskuje się poprzez zapewnienie ptakom wczesnej ochrony przed najważniejszymi chorobami powodującymi immunosupresję, czyli w przypadku kurcząt przede wszystkim przed chorobą Mareka* i zakaźnym zapaleniem torby Fabrycjusza (IBD, ang. infectious bursal disease, nazywanym również chorobą Gumboro)*, aby ich układ odpornościowy mógł się rozwijać i nabyć pełną sprawność. W wielu badaniach dowiedziono, że u kurcząt, które już w pierwszych dniach życia posiadają silny układ odpornościowy, wszystkie parametry są lepsze w kolejnych etapach: ogólna zdrowotność, odporność na zakażenia, odpowiedź na inne szczepienia, przyrosty i produkcyjność.^1–13

Wpływ chorób na sprawność układu odpornościowego

Układ odpornościowy ptaków ma wiele elementów składowych, które pomagają organizmowi walczyć z zakażeniami – są to: tkanka limfatyczna, torba Fabrycjusza, grasica, śledziona i komórki efektorowe, głownie limfocyty B i T, a także inne krwinki białe, na przykład makrofagi, heterofile, komórki NK (ang. natural killer cells) czy komórki dendrytyczne. Wirusy choroby Mareka i choroby Gumboro atakują limfocyty, co następnie prowadzi do osłabienia układu odpornościowego i pogorszenia jego funkcji.

Torba Fabrycjusza to unikalny i wyspecjalizowany narząd odpornościowy, który u ptaków odgrywa kluczową rolę w procesie powstawania limfocytów B i przeciwciał w odpowiedzi na wnikające do ustroju patogeny. Gdy pisklęta się wyklują, torba Fabrycjusza nie jest w pełni rozwinięta – w pierwszych 10–15 tygodniach życia ptaka nadal się rozwija i spełnia swoją fizjologiczną rolę. Wirus chrobry Gumboro atakuje właśnie ten narząd, niszcząc limfocyty B i pogarszając funkcję torby Fabrycjusza.

Limfocyty T to uwalniane z grasicy komórki zaangażowane w mechanizmy odporności komórkowej. Pełnią one decydującą rolę w odpowiedzi organizmu na różne choroby, w tym również na chorobę Mareka.

Choroba Mareka*

Jest to limfoproliferacyjna choroba kurcząt wywoływana przez herpeswirusa. W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku choroba Mareka spowodowała ogromne straty ekonomiczne w produkcji drobiarskiej, wynikłe z wysokiego odsetka odrzutów poubojowych tuszek w zakładach przetwórstwa mięsnego, a także ze spadku odporności (immunosupresji) w populacji ptaków skutkującej pogorszeniem ich produkcyjności. Wirus powoduje transformację i namnażanie się limfocytów T, co klinicznie przejawia się np. guzami w narządach trzewnych i podskórnymi, porażeniami i ślepotą wynikającą z wnikania limfocytów T do tęczówki.

Obraz kliniczny choroby Mareka jest bardzo zróżnicowany i może obejmować porażenia obwodowe, objawy neurologiczne, biegunkę, utratę wzroku, czerwone zabarwienie kończyn dolnych, guzy podskórne i guzy w narządach trzewnych. Choroba ta jest także ważną przyczyną immunosupresji, ponieważ wcześnie dochodzi do replikacji wirusa w limfocytach B i T. Po tejże wstępnej replikacji i wywołaniu immunosupresji, wirus przechodzi w stan latencji, usadawiając się w limfocytach T. Następnie może dochodzić do rozsiewu zakaźnych cząstek wirusa poprzez jego replikację w brodawkach piór lub poprzez transformację i namnażanie się limfocytów T, co skutkuje wnikaniem wirusa do struktur obwodowego układu nerwowego albo powstawaniem guzów w różnych narządach.

Wyróżnia się trzy serotypy wirusa, zależnie od stopnia onkogenności i organizmu naturalnego gospodarza. Serotyp 1 obejmuje onkogenne wirusy terenowe i dalej dzieli się na kategorie, odpowiednio do zjadliwości: łagodnie zjadliwy, zjadliwy, bardzo zjadliwy i bardzo zjadliwy+. Do serotypu 2 zalicza się nieonkogenne wirusy terenowe. Serotyp 3 z kolei to herpeswirus indyków, który jest niechorobotwórczy dla kurcząt. Herpeswirus indyków (HVT) ma natomiast właściwości immunostymulujące i stanowi bazę w szczepionce przeciwko chorobie Mareka stosowanej u krótko żyjących ptaków linii mięsnych.

Zakaźne cząstki wirusa rozsiewane są głównie wraz ze złuszczonym naskórkiem i fragmentami piór (kurz). Wirus zachowuje bardzo dużą stabilność w kurnikach, nawet po dezynfekcji obiektu. Z uwagi na powszechne występowanie tej choroby i jej silnie immunosupresyjny potencjał, wczesna ochrona ptaków ma decydujące znaczenie. W warunkach chowu przemysłowego, większość ptaków szczepi się w wylęgarniach drogą podskórną w pierwszym dniu życia albo metodą in ovo w 18–19 dniu rozwoju zarodkowego szczepionką na bazie HVT albo rekombinowanego HVT.

Opracowanie i wprowadzenie szczepionki przeciwko chorobie Mareka było swego rodzaju rewolucją w sektorze produkcji drobiu. Obecnie, kontrola wirusa nadal opiera się na rygorystycznym protokole szczepień zarówno stad zarodowych, jak i ptaków w stadach przemysłowych. Analiza protokołu i wykonywania szczepień powinna zawsze być punktem wyjściowym w przypadkach, gdy w stadzie pojawiają się problemy.

Choroba Gumboro (IBD)*

Zakaźne zapalenie torby Fabrycjusza (IBD, ang. infectious bursal disease), nazywane również chorobą Gumboro – czyli jedna z najczęstszych chorób zakaźnych u kurcząt – jest wywoływane przez wirusa IBD, który niszczy limfocyty B właśnie w torbie Fabrycjusza. Choroba Gumboro występuje na całym świecie i rozwija się głównie u kurcząt do 6. tygodnia życia, u których torba Fabrycjusza nie jest jeszcze w pełni rozwinięta. Poza całym spektrum wyniszczających objawów, choroba wywołuje także immunosupresję, co skutkuje pogorszeniem przyrostów i wyników produkcyjnych, generując znaczące straty ekonomiczne w drobiarstwie.

Wirus IBD cechuje się wysoką zaraźliwością, a do zakażenia kolejnych kurcząt dochodzi poprzez kontakt z odchodami – po tym, jak zakażenie utrwali się w populacji ptaków, eradykacja wirusa z gospodarstwa i obiektów może być bardzo trudna. Dobre praktyki sanitarne odgrywają, co oczywiste, pewną rolę, lecz to szczepienia są najważniejszym elementem kontroli tej choroby i jej zapobiegania*, zwłaszcza że nie można leczyć choroby, gdy już dojdzie do zakażenia.

Zróżnicowane spektrum szczepów wirusa można podzielić na trzy szerokie kategorie w oparciu o zjadliwość, a objawy kliniczne, wskaźniki śmiertelności i nasilenie immunosupresji są także zróżnicowane. Postać podkliniczna choroby nie wywołuje objawów klinicznych, ale wpływa hamująco na przyrosty i produkcyjność, nasila podatność na zakażenia innymi patogenami, a także osłabia odpowiedź na szczepienia.

U młodych ptaków rozwijająca się torba Fabrycjusza jest wyjątkowo wrażliwym narządem, więc wczesna ochrona ptaków jest najważniejsza, ale niesie też ze sobą pewne wyzwania. Nowo wyklute pisklęta mają przeciwciała matczyne przeciw chorobie Gumboro, których miano obniża się z upływem czasu, lecz jednocześnie ich obecność może zakłócać działanie niektórych rodzajów szczepionek.